ሕድሪ ኤርትራ፡ ካብ ጥንታዊ ስልጣነ
ናብ ዘመናዊ ናጽነት

ሃብታምን ክቡርን ታሪኽ ኤርትራ ክሳብ 6000 ቅድሚ ልደተ ክርስቶስ ዝዝርጋሕ ኮይኑ፡ ኣብ መላእ መሬት ዝርከቡ ሓወልትታት ሃብቲ ናይቲ መሳጢ ሕሉፍ ህይወታ ዝምስክሩ እዮም። እታ ሃገር ኣብ መጀመርታ 1900ታት ኣብ ቀርኒ ኣፍሪቃ ማእከል ንግዳዊ ንጥፈታት ዝነበረት ኮይና፡ ምስ ዘመናዊ ቴክኖሎጂ ካብ ዝተላለያ ቀዳሞት ሃገራት ኣፍሪቃ እያ ነይራ። ዘመናዊት ኤርትራ ብቓልሲ ናጽነት ትግለጽ - ንኤርትራን ኤርትራውያንን ካብ ሕማማት ጭቆናን ዘይምዕሩይነትን ድኽነትን ሓራ ንምውጻእ ኩሉ ዘጠቓለለ ዕጥቃዊ ቃልሲ።

ታሪኽ ኤርትራ ሃብታምን ብዝተሓላለኸ ነገራት ዝተመልአን እዩ። መበቆል ኤርትራ ዝብል ስም ካብ ኤሪትርያን ዝብል ቃል ዝመጸ ኮይኑ፡ ብግሪኽ "ቀይሕ" (ንቀይሕ ባሕሪ ብምጥቃስ) ዝብል ትርጉም ኣለዎ። ክርስትና ናብ ኤርትራ ኣብ ከባቢ 338 ዓ.ም.ፈ ተኣታትዩ፣ እስልምና ድማ ብ615 ዓ.ም.ፈ. ኣብ ሓደ ካብ ምድረበዳታት ኤርትራ እትርከብ ቆሓይቶ፡ ሓንቲ ካብተን ምዕቡላት ጥንታውያን ንግዳዊ ከተማታት ጥራይ እያ ነይራ።

ዘመነ መግዛእቲ ዝጀመረ ጣልያን ብ1 ጥሪ 1890 ብናይ ኡምበርቶ ቀዳማይ ንጉሳዊ ኣዋጅ ንኤርትራ ብወግዒ መግዛእቲ ምስ ኣወጀቶ እዩ።ህላወ ጣልያን ኣቐዲሙ ዝጀመረ ማለት ኣብ 1869 ሓደ ኢጣልያዊ መነኮስ ብስም ናይ ጥልያን ኩባንያ መራኽብ ኣብ ዓሰብ መሬት ምስ ዓደገ እዩ። ጥልያን ኣብ ለካቲት 1885 ንማሳዋ ምስ ምውራራ፡ ኣብ ገማግም ባሕሪ ኤርትራን ኣብ ውሽጢ ሃገር ዝረሓቐ ከባቢታትን ቀልጢፋ እግራ ኣደልደለት።

ኣብ መጀመርታ 1941 እንግሊዛውያን ኣብ ኤርትራ ኣብ ውግእ ከረን ንኢጣልያውያን ስዒሮምዎም። ኣብ ትሕቲ ወተሃደራዊ ምምሕዳር እንግሊዝ፡ ኤርትራ ርኡይ ብድሆታት ኣጋጢምዋ። ሓይልታት እንግሊዝ ከም ካሕሳ ኲናት ንኢንዱስትሪታት ኤርትራ ካብ ኣስመራን ማሳዋን ናብ ኬንያ ብምግዓዝ፡ ፋብሪካታትን ማሽነሪታትን ኣዕንዩ፡ ንገለ ክፋል መንገዲ ባቡር ኤርትራ ኣፍሪሱ።

ኣብ መስከረም 1949 ኣብ ዝተኻየደ ራብዓይ ኣኼባ ሓፈሻዊ ባይቶ ሕቡራት ሃገራት ወሳኒ ነጥበ መቐይሮ መጺኡ።ኣብዝሓ ህዝቢ ኤርትራ ምሉእ ናጽነት ከም ዝደሊ እኳ እንተተወሰነ፡ ሓፈሻዊ ባይቶ ሕቡራት ሃገራት ግን ንኤርትራ ምስ ኢትዮጵያ ፈደረሽን ክትቅበል ኣገዲድዋ። ድሕሪ ናይ ዓመታት ቀጻሊ ምጥሓስ ውዕላት ፈደረሽን፡ ኣብ ሕዳር 1962 ሃጸይ ኢትዮጵያ ንፈደረሽን ኣፍሪሱ ንኤርትራ ሓዊሱ፡ ነቲ ን30 ዓመታት ዝቐጸለ ዕጥቃዊ ቃልሲ ኣበጊሱ።

ኣብ ታሪኽ ኤርትራ እቲ ኣዝዩ ድራማዊን ርእሰ መስዋእታዊን ዘመን፡ እቲ ደማዊ ኲናት ሓርነት ኮይኑ፡ ኣብ 1991 ናብ መንግስታዊነት ሓራ ምውጽኡ ተዛዚሙ።እቲ ደም ምፍሳስ ዝጀመረ ቀጻሊ፡ ብዙሕ ልመናን ተቓውሞን ኣብ ጸማማት እዝኒ ምስ ወደቐ ጥራይ እዩ። ብ1 መስከረም 1961 ሓደ ጉጅለ ተጋደልቲ ናጽነት ናይ መጀመርታ ቶኽሲ ሰውራ ተኲሶም። እቲ ነዊሕን መሪርን ቃልሲ ኣንጻር ሓደ ዝበዝሐ ህዝቢ፡ ዝዓበየን ዝሓሸን ኣጽዋር፡ ዝበዝሐ ጸጋታት፡ ከምኡ’ውን ሰፊሕ ናይ ወጻኢ ምትእትታውን ወፍርን ዘለዎ ተቓዋሚ እዩ ነይሩ።

ሕብረተሰባዊ ምትሕግጋዝ ኣብ እዋን ቃልሲ ዓቢ ተራ ተጻዊቱ እዩ። ተማሃሮ፡ ሰራሕተኛታትን ደቂ ኣንስትዮን ኣብ ህዝባዊ ማሕበራት ተወዲበን ነቲ ሓርነታዊ ቃልሲ ይድግፋ ነበራ። ማእከላት ማሕበረሰብ ንሰባት ንሓድሕዶም መወከሲ ነጥቢ ንምሃብ ዝማዕበሉ ኮይኖም፡ ከምኡ’ውን ዜና ዝካፈሉሉ፡ ንህጻናት ባህላዊ ዝገብሩሉ፡ ባህላውን ማሕበራውን ፍጻመታት ዘዳልዉሉን ንዓደይ ዝኸውን ጸጋታት ዝእክብሉሉን ቦታ እዩ።

ኣብ 1991 ህዝባዊ ግንባር ሓርነት ኤርትራ ንርእሰ-ከተማ ኤርትራ ኣስመራ ብምሓዝ ነቲ ን30 ዓመታት ዝቐጸለ መሪር ቃልሲ ሓርነት ኣብ መዛዘሚኡ ኣምጺኡ። ብ24 ግንቦት 1991 ናጽነት ብሕጊ እንተዘይኮይኑ ብግብሪ ተረኺቡ። ኤርትራ ብወግዒ ናጽነታን ልኡላውነታን ዝረኸበት፡ ኣብ 1993 ኣህጉራዊ ክትትል ዝግበረሉ ረፈረንደም ስዒባ’ያ።

ዓርሰ ውሳነ፡ ባህርያዊ ባህሪ ኤርትራውያን እዩ። ሃገር ካብ መግዛእቲ መግዛእቲ ናብ ምሉእ ቁጠባዊ ልኡላውነት ንምሕላፍ ናህሪ፡ ኣንፈትን ባህርን ንምቕማጥ፡ ቅድሚ ኩሉን ልዕሊ ኩሉን ኣብ ናይ ገዛእ ርእሳ ህዝባ ተጸጊዓ፡ ብኽብሪ ርእሰ-ምምዕባል ተወፋይነት ዘለዋ እያ። ኣብ ዳግመ ህንጸትን ምዕባለን ሃገርና ፍሉይ ደረጃታት ህዝባዊ ተሳትፎ፡ መለለዪ ዕብየት ኤርትራ ድሕሪ ናጽነት እዩ።

ኤርትራ ካብ ናጽነት ጀሚራ ርኡይ ዓወታት ኣመዝጊባ እያ። ኣብ 1991 ዓ.ም ኣብታ ሃገር ትሕቲ 100 ዲጋታትን ዕቋር ማይን ነይርዋ፤ ሎሚ ልዕሊ 900 ይምካሕ።75% ካብቲ ዘድልያ መግቢ የፍሪ፣ ተበጻሕነት ጽሩይ ዝስተ ማይ ድማ ካብቲ ኣብ እዋን ናጽነት ዝነበረ 7% ናብ 95% ወሲኹ። ሃገርና ኣብ ትምህርቲ፣ ክንክን ጥዕና፣ መሰል ደቂ ኣንስትዮን ካልኦት ኣገደስቲ ዓውድታትን ብልምዓት ንህዝባ ማሕበራዊ ፍትሒ ኣብ ምርግጋፅ ትኹረት ትገብር ኣላ።